اثر مستقیم و غیرمستقیم عواطف بر اضطراب و افسردگی سالمندان: نقش میانجی دشواری در نظمجویی هیجان

Transcript

1 مجله روانشناسی بالینی سال هشتم شماره 2 )پیاپی 03 ( تابستان 9015 اثر مستقیم و غیرمستقیم عواطف بر اضطراب و افسردگی سالمندان: نقش میانجی دشواری در نظمجویی هیجان تاریخ دریافت: 49/2/5 تاریخ پذیرش: 45/3/25 الهه مجدآرا* ایمان ا... بیگدلی** محمود نجفی*** شهرزاد رشن**** چکیده مقدمه: اضطراب و افسردگی غالبا بصورت اختالالت همبود در سالمندان خود را نشان میدهند و با پیامدهای منفی در سالمت جسمی و روانی سالمندان و همچنین پاسخ ضعیفتر به درمانهای دارویی و روانشناختی مرتبط هستند. پژوهش حاضر با هدف آزمون مدل ساختاری عواطف مثبت و منفی با اضطراب و افسردگی سالمندان با نقش میانجی دشواری در نظمجویی هیجانی طرح ریزی و اجرا شد. روش: پژوهش حاضر از نوع همبستگی بود. با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس تعداد 371 سالمند از بین جمعیت سالمندان شهرستان مینودشت انتخاب شدند. شرکتکنندگان در این پژوهش پرسشنامههای دشواری در نظمجویی هیجان عاطفه مثبت و منفی و اضطراب و افسردگی را تکمیل کردند. به منظور آزمون الگوی اثرات مستقیم و غیرمستقیم از تحلیل مسیر استفاده گردید. یافتهها: یافته ها نشان داد داده ها برازش مناسبی با مدل دارد. اثر مستقیم عاطفه مثبت بر افسردگی و اثر مستقیم عاطفه منفی بر اضطراب معنادار بود. تاثیر غیرمستقیم عاطفه مثبت بر اضطراب و افسردگی از طریق دشواری در نظمجویی هیجان معنادار بود. اثر غیرمستقیم عاطفه منفی بر اضطراب و افسردگی از طریق دشواری در نظمجویی هیجان نیز معنادار بود. همچنین تاثیر مستقیم عاطفه منفی بر افسردگی معنادار نبود. عالوه بر این یافته ها نشان میدهد که اثر مستقیم عاطفه مثبت بر افسردگی در مقایسه با سایر متغیرها شدت بیشتری دارد. درنهایت 77 درصد واریانس افسردگی و 71 درصد واریانس اضطراب در این مدل توسط متغیرهای دشواری در نظمجویی هیجان عاطفه مثبت و عاطفه منفی تبیین میشود. عاطفه مثبت عاطفه منفی و دشواری در نظمجویی هیجان بطور معناداری میتوانند اضطراب و افسردگی در سالمندان را پیشبینی نمایند. نتیجهگیری: در مداخالت درمانی یا پیشگیری از اضطراب و افسردگی در سالمندان سبک عاطفی و همچنین دشواری در نظمجویی هیجان باید مورد توجه قرار گیرد. تلویحات نظری یافتهها مورد بحث قرار گرفته است. واژههای کلیدی: افسردگی اضطراب عاطفه مثبت عاطفه منفی نظمجویی هیجان سالمند majd.elahe@gmail.com ibigdeli@um.ac.ir m_najafi@semnan.ac.ir shahrzad.rashn@gmail.com * نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری روانشناسی دانشگاه سمنان سمنان ایران ** دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد مشهد ایران *** استادیار گروه روانشناسی بالینی دانشگاه سمنان سمنان ایران **** دانشجوی دکتری روانشناسی دانشگاه سمنان سمنان ایران 98

2 و 7 و 7 مجله روانشناسی بالینی سال 8 شماره 2 )پیاپی 13 ( تابستان 3117 مقدمه اضطراب و افسردگی اختالالت شایعی در سالمندان هستند که اغلب بصورت اختالالت همبود خود را نشان می دهند و در غیاب درمان های موثر پیامد های زیانبخشی از قبیل کاهش کیفیت زندگی و مرگ و میر بیشتر در سالمندان را به همراه دارند[ 3 ]. پژوهش ها هم پوشانی قابل مالحظه ای را در عوامل خطرساز [2] و عوامل ژنتیکی بخصوص برای اختالل اضطراب فراگیر و اختالل افسردگی عمده [1] نشان داده اند. عوامل خطرساز بسیاری در دوره سالمندی از قبیل بیماری های جسمی مزمن استفاده از داروها ناتوانی و عادات نامناسب )مانند سیگار کشیدن و شرب افراطی مشروبات الکلی( وجود تصویر منفی از خود و کاهش عزت نفس می تواند سبب بروز نشانگان افسردگی در سالمندان گردد[ 2 ]. علیرغم شیوع باالی اضطراب در دوره سالمندی دانش ما در این زمینه در مقایسه با افسردگی اندک است[ 4 ]. برای مثال پژوهش های پیشین نشان داده اند که با وجود شواهدی که نشان می دهد اختالالت اضطرابی در سالمندان متداول تر هستند دانش ما از اختالل افسردگی در قیاس با اختالالت اضطرابی بیشتر است ] 6]. پژوهش ها در زمینه تاثیرات اضطراب در سالمندی نشان دادهاند که اضطراب در کاهش سالمت جسمانی رضایت از زندگی و کیفیت زندگی سالمندان نقش دارد ] 8]. همچنین مطالعات متعددی نشان دادند سالمندانی که عالئم اضطراب را تجربه می کنند در قیاس با سالمندانی که اضطراب کمتری دارند به احتمال بیشتری اختالالتی در بخشهای مختلف عملکرد شناختی نشان خواهند داد[ 1 ]. عالوه بر موارد فوق از دیگر عواملی است که در پژوهشها به نقش آن در شروع همپوشانی و تداوم اضطراب و افسردگی تاکید شده است سبک عاطفی می- باشد[ 33 و 33]. در واقع عواطف یکی از جنبههای رفتار انسان است که نقشی اساسی در زندگی افراد دارد. واتسون کالرک و تلگان [32] 3 عواطف را به دو بعد عاطفی پایه تقسیمبندی نمودهاند که شامل "عاطفه مثبت" و "عاطفه منفی" میباشد. عاطفه مثبت حالتی از انرژی باال تمرکز زیاد و اشتغال به کار لذت بخش است که در برگیرنده طیف گستردهای از حاالت خلقی مثبت از جمله شادی احساس توانمندی شور و شوق تمایل عالقه و اعتماد به نفس است. بعد عاطفی دوم عاطفه منفی است و میزان احساس ناراحتی درونی و اشتغال ناخوشایند را نشان می دهد و حاالت خلقی ناخوشایندی مانند خشم نفرت بیزاری گناه ترس و عصبیت را شامل می شود. این دو بعد عاطفی به نحو متفاوتی با اضطراب و افسردگی در ارتباط هستند. به گونه ای که اضطراب و افسردگی هر دو قویا با عاطفه منفی در ارتباط میباشند و در مقابل عاطفه مثبت با خلق افسرده و عالئم مرتبط با آن همبستگی منفی باالیی دارد اما با اضطراب و عالئم آن همبستگی ندارد[ 36 و ]. در پژوهش چلسی ویلسون وودارد و کلمری [38 2 زا] عاطفه منفی به عنوان عامل خطری برای پیشبینی اضطراب در دوره سالمندی نام برده شده است. همچنین 1 متغیر دیگری است که احتماال در نارسا کنشوری هیجانی اضطراب و افسردگی موثر است. گراس [31] 4 معتقد است که هیجان دامنه وسیعی از پاسخها از خفیف تا شدید از ساده تا پیچیده و از خصوصی تا عمومی را در بر میگیرد و نظمجویی هیجان به نحوه شکلگیری هیجانات یک فرد و چگونگی تجربه یا بیان هیجانها اشاره دارد [31]. بطور خالصه نظمجویی هیجان بررسی می کند که افراد چگونه هیجاناتشان را مدیریت تجربه و بیان مینمایند[ 23 ]. نظم- جویی هیجانی سه ویژگی اصلی دارد که عبارتند از: 3( هدف: آنچه مردم در تالش برای رسیدن به آن هستند 2( راهبرد: فرایند خاصی که به منظور رسیدن به هدف خاص مورد استفاده قرار میگیرد و 1( پیامد: نتایج ناشی از تالش برای رسیدن به هدف خاص با استفاده از راهبرد خاص [31]. توانایی نظمجویی هیجان در سالمندی مفهوم جدیدی در مطالعات کهنسالی نیست. پژوهشها نشان داه اند که افراد با افزایش سن انگیزه بیشتری در نظمجویی تجارب و بیان هیجانات خود دارند[ 23 ] و تالش آنها در نظمجویی هیجان با به حداکثر رساندن عواطف مثبت و به حداقل رساندن عواطف منفی همراه است[ 22 ]. نظمجویی هیجان که شامل وفق دادن خود به صورت سازگارانه در یک موقعیت معین است در بهزیستی روانی افراد دارای اهمیت است[ 21 ] همچنین شواهد رو به افزایشی اهمیت 2- Chelsey, Wilson, Woodard, & Calamari 3- Emotion dysregulation 4- Gross 1- Watson, Clark&Tellegen 89

3 اثر مستقیم و غیرمستقیم عواطف بر اضطراب و افسردگی... الهه مجدآرا و همکاران استفاده انعطافپذیر از راهبردهای نظمجویی هیجان را در انطباق سالم و تاب آوری نشان دادهاند[ 24 ]. از سوی دیگر نارسا کنشوری هیجانی به روش های ناسازگارانه که شخص به حاالت هیجانی پاسخ می دهد یا آن را تجربه می نماید اشاره دارد[ 27 ]. پژوهش های پیشین نقش نارسا کنشوری هیجان را در تجربه نشانه های اضطراب و افسردگی نشان داده اند[ و 28]. به طور مثال پژوهشها اختالالت افسردگی و اضطرابی را به عنوان بدکارکردی در نظمجویی هیجان دانسته اند[ 26 و 21]. همچنین نشان داده اند افرادی که نشانه های اضطراب را تجربه می کنند به احتمال بیشتری تکانه های هیجانی منفی و واکنش منفی به پاسخ های هیجانی از خود نشان می دهند[ 13 ]. هافمن ساویر فنگ و آنوآسنانی [13] 3 بیان نمودند که برای بررسی بهتر اختالالت هیجانی در قالب یک مدل فرضی نارسا کنشوری هیجانی میتواند در رابطه بین سبکهای عاطفی و اختالالت هیجانی قرار گیرد و اینگونه تبیین نموده است که اختالالت هیجانی نارسا کنشوری عواطف منفی میباشد که با نقص در عواطف مثبت همراه است و نارسا کنشوری هیجانی یک مکانیسم احتمالی است که از طریق آن عواطف منفی آسیبشناسی روانی را به طور عموم تحت تاثیر قرار میدهد[ 12 ]. با توجه به این یافتهها میتوان فرض کرد که دشواری در نظمجویی هیجان در رابطه ساختاری عاطفه مثبت و منفی با افسردگی و اضطراب نقش میانجی ایفا مینماید. علیرغم شواهد بالینی و تئوریکی مفهوم نظمجویی هیجانی [28] مطالعات اندکی استفاده و سودمندی راهبردهای نظمجویی هیجان در اضطراب و افسردگی سالمندان را مورد مطالعه قرار دادهاند. مشخص نمودن مکانیسمهای مؤثر در اضطراب و افسردگی در قالب مدل باعث فهم بهتر و افزایش برنامههای پیشگیرانه و مداخلهای خواهد شد. در پژوهش حاضر چندین عامل )عاطفه مثبت عاطفه منفی و دشواری در نظمجویی هیجان( که در تعامل با یکدیگر افسردگی و اضطراب سالمندان را تحت تاثیر قرار میدهند مورد بررسی قرار داده شد. هدف این پژوهش ارائه مدلی از نقش عاطفه مثبت و منفی با میانجگری دشواری در نظمجویی هیجان بر نشانگان اضطراب و افسردگی سالمندان بود. در این مدل فرض شد عاطفه منفی تاثیر مستقیم بر اضطراب و افسردگی و عاطفه مثبت تاثیر مستقیم بر افسردگی دارد. همچنین عاطفه مثبت و منفی از طریق دشواری در نظم- جویی هیجان بر اضطراب و افسردگی اثر غیرمستقیم دارند )شکل 3(. با توجه به آنچه ذکر شد سوال اصلی این پژوهش این بود که آیا مدل ارائه شده در مورد روابط بین عواطف مثبت و منفی دشواری در نظم جویی هیجان با اضطراب و افسردگی از برازش مطلوب برخوردار است شکل 1( مدل ساختاری اولیه بین متغیرهای عاطفه مثبت و منفی دشواری در نظمجویی هیجان افسردگی و اضطراب روش طرح پژوهش: پژوهش حاضر از نوع همبستگی میباشد. آزمودنیها: جامعه آماری این مطالعه شامل کلیه افراد سالمند باالی 63 سال شهرستان مینودشت بود که در بازه زمانی مهر تا بهمن سال 3111 به پرسشنامهها پاسخ دادند. 2 توصیه میکند که نسبت حجم نمونه به تعداد بنتلر پارامترهایی که در یک مدل برآورد میشود باید حداقل پنج به یک یا ترجیحا ده به یک یا پنجاه به یک باشد تا آزمونهای معناداری آماری معتبر باشند[ 11 ] از آنجا که تعداد پارامترها در مدل فرضی این پژوهش 33 عدد بود که به تفکیک 2 پارامتر مختص به بتا )B( ماتریس ضرایب ساختاری میان متغیرهای درونزاد 4 پارامتر مختص به گاما )GA( ماتریس ضرایب ساختاری از متغیرهای برونزاد به به متغیرهای درونزاد 2 پارامتر مختص به فای )PH( 2- Bentler 1- Hofman, Sawyer, Fang, &AnuAsnaani 89

4 مجله روانشناسی بالینی سال 8 شماره 2 )پیاپی 13 ( تابستان 3117 ماتریس واریانس-کوواریانس متغیرهای برونزاد و 1 پارامتر مختص به سای )PS( ماتریس واریانس- کوواریانس جملههای خطای متغیرهای درونزاد است. حداقل حجم نمونه 77 و با ترجیح یک به پانزده 367 نفر میباشد. با توجه به این موضوع شرکتکنندگان در این پژوهش شامل 371 سالمند باالی 63 سال بود که به روش نمونهگیری دردسترس انتخاب شدند. معیارهای ورود و خروج به مطالعه عبارت بودند از: داشتن سن باالی 63 سال تحصیالت حداقل دیپلم تحت درمان نبودن برای اختالالت شدید روانی و اختالل شخصیت و نداشتن بیماریهای مزمن جسمی. ابزار 3- مقیاس دشواری در نظمجویی هیجان : 3 این مقیاس [14] چندین جنبه از نظمجویی هیجانی را می سنجد از قبیل "آگاهی هیجانی" "پاسخ های هیجانی غیرقابل قبول" و "دسترسی محدود به نظمجویی هیجانی" ( مثل: "هنگامی که آشفته هستم از خودم به خاطر این احساس خجالت میکشم" و "هنگامی که آشفته هستم کنترل رفتارم را از دست می دهم"(. شرکت کنندگان میزانی که هر آیتم در مورد آنها صدق می کند را در مقیاس پنج درجهای لیکرت رتبه بندی می کنند. یک به معنای تقریبا هرگز دو به معنای گاهی اوقات سه به معنای نیمی از مواقع چهار به معنای اکثر مواقع و پنج به معنای تقریبا همیشه می باشد. نمره باالتر نشان دهنده دشواری بیشتر در نظمجویی هیجان است. پژوهش های پیشین[ 17 ] گزارش دادند که این مقیاس برای سنجش دشواری هیجان در سالمندان مناسب است پایایی باال )از 3/83 تا 3/81( و روایی سازه و پیشبین قابل قبولی برای این مقیاس گزارش شده است [14]. در مطالعه حاضر آلفای کرونباخ 3/12 به دست آمده است. 2- مقیاس عاطفه مثبت و منفی : 2 این مقیاس یک ابزار خودسنجی 23 آیتمی است و برای اندازه گیری دو بعد خطی یعنی عاطفه منفی و عاطفه مثبت تهیه و ارائه شده است[ 32 ]. هر خرده مقیاس 33 آیتم دارد که در آن 33 احساس مثبت و 33 احساس منفی در قالب کلمات مطرح شده است. آیتمها از روی یک مقیاس پنج نقطه ای )3= بسیار کم به هیچ وجه تا 7= بسیار زیاد( رتبه بندی می شود که در آن از آزمودنی ها خواسته می شود تا احساسات خود را در چهار بعد: گذشته آینده حال و به طور کلی مورد ارزیابی قرار دهند. دامنه تغییرات برای هر خرده مقیاس 33 تا 73 است. این ابزار در مطالعات متعددی به کار گرفته شده است و معلوم گردید که از همسانی درونی و روایی همگرایی تفکیکی خوبی برخوردار است[ 16 ]. ضرایب همسانی درونی )آلفا( برای خرده مقیاس عاطفه مثبت 3/88 و برای خرده مقیاس عاطفه منفی 3/78 است. در اعتبار آزمون از راه بازآزمایی با فاصله 8 هفته ای برای خرده مقیاس عاطفه مثبت 3/68 و برای خرده مقیاس عاطفه منفی 3/73 گزارش شده است[ 17 ]. ابوالقاسمی[ 18 ] ضرایب آلفای کرونباخ 3/71 3/41 3/68 3/76 را برای مقیاس عاطفه مثبت و منفی به ترتیب در زمان های گذشته حال و آینده و به طور کلی به دست آورده است. در پژوهش حاضر مقادیر آلفای کرونباخ برای عاطفه مثبت و منفی به ترتیب 3/88 و 3/87 به دست آمده است. 1- پرسشنامه اضطراب و افسردگی بیمارستانی : 1 نشانه های اضطراب و افسردگی با این پرسشنامه اندازه گیری شد. براساس با پژوهش های پیشین این پرسشنامه به عنوان مناسبترین ابزار برای سنجش اضطراب و افسردگی در سالمندان تعیین شده است. پرسشنامه اضطراب و افسردگی بیمارستانی یک پرسشنامه 34 آیتمی برای سنجش اضطراب و افسردگی در جمعیت غیربالینی است. پژوهشهای اخیر نشان داد که نمره گذاری جداگانه این ابزار برای دو زیر مقیاس اضطراب و افسردگی در جمعیت غیر بالینی زنان و مردان سالمند مناسب است[ 11 ]. این پرسشنامه نحوهای که فرد در طول هفته گذشته احساس میکند در دو زیر مقیاس هفت آیتمی که هر کدام از 3 تا 1 نمرهگذاری میشود را اندازهگیری مینماید )3 تا 23(. این مقیاس قابلیت استفاده در جمعیت عمومی گروههای خاص همچون سالمندان و بیماران بستری شده در بیمارستان را دارد. روایی و پایایی این پرسشنامه در ایران توسط منتظری وحدانیان ابراهیمی و جاروندی[ 43 ] مورد ارزیابی قرار گرفت و ضرایب آلفای کرونباخ برای اضطراب و 3- Hospital and anxiety depression scale 1- Difficulties in emotion regulation scale 2- Positive and Negative Affect Schedule 89

5 اثر مستقیم و غیرمستقیم عواطف بر اضطراب و افسردگی... الهه مجدآرا و همکاران افسردگی به ترتیب 3/78 و 3/86 گزارش شده است و روایی خرده مقیاس افسردگی بین 3/48 تا 3/86 و خرده مقیاس اضطراب 3/47 تا 3/81 بدست آمده است. در پژوهش حاضر مقادیر آلفای کرونباخ برای دو مؤلفه اضطراب و افسردگی به ترتیب 3/83 و 3/71 به دست آمده است. روند اجرای پژوهش: بدلیل دسترسی دشوار به سالمندان و نبود مراکز نگهداری در شهرستان مینودشت نمونهگیری پژوهش بصورت در دسترس بود. شرکتکنندگان در پژوهش پرسشنامههای عاطفه مثبت و منفی دشواری در نظمجویی هیجان و اضطراب و افسردگی را تکمیل نمودند. شیوه تکمیل پرسشنامهها توسط سالمندان بصورت انفرادی بود. همچنین در ارتباط با اهداف تحقیق محرمانه بودن اطالعات افراد و آزادی شرکت در پژوهش توضیحات کافی به سالمندان ارائه گردید. دادهها با استفاده از نرمافزارهای آماری SPSS19 و LISREL 8883 مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. برای بررسی ارتباط متغیرهای پژوهش از آمارههای توصیفی و همچنین برای مدلیابی معادالت ساختاری از روش تحلیل مسیر استفاده گردید. جهت برآورد مدل مفروض روش بیشینه درست- نمایی مورد استفاده قرار گرفت. یافتهها دامنه سنی شرکتکنندگان این پژوهش بین 63 تا 83 سال بود. میانگین سنی آزمودنی ها 67/71 سال با انحراف استاندارد 7/717 میباشد. آزمودنی ها در رده سنی بین 67- )%31/8( 73-77)%32/7( 67-73)%21/7( )%48/8( و) %3/2 ( قرار داشتند. در جدول 3 آمارههای توصیفی و ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش ارائه شده است. جدول 1) میانگین و انحراف استاندارد و ماتریس همبستگی متغیرهای مشاهده شده انحراف استاندارد میانگین متغیر 3/13 3/67 2/17 3.دشواری درنظمجویی هیجان 3/87 ** -3/48 3/71 1/67.2 عاطفه مثبت 3/87 ** -3/73 ** 3/78 3/84 2/16.1 عاطفه منفی 3/83-3/78 ** -3/41 ** 3/67 ** 3/63 3/17 4. اضطراب 3/78-3/67 ** -3/48 ** -3/64 ** 3/64 ** 3/63 3/13 7. افسردگی **P 3/33 *ضرایب اعتبار بر روی قطر فرعی گزارش شده اند بررسی همبستگیها نشان میدهد جهت روابط بین متغیرها مطابق با پیشبینی نظری اولیه بود. یافتهها نشان میدهد دشواری در نظمجویی هیجان بیشترین رابطه را با اضطراب و افسردگی دارد. عالوه بر آن رابطه اضطراب و افسردگی با یکدیگر نیز قوی است. شدت همبستگی افسردگی با متغیر عاطفه مثبت بیشتر از شدت همبستگی اضطراب با عاطفه مثبت است اما در ارتباط با متغیر عاطفه منفی عکس این حالت صدق میکند در واقع شدت همبستگی اضطراب با متغیر عاطفه منفی بیشتر از شدت همبستگی افسردگی با آن است )جدول 3 (. الگوی روابط درونی متغیرها در قالب یک مدل ساختاری آزمون شد. برای تعیین سهم هر یک از مؤلفهها و اثر مستقیم و غیرمستقیم آنها از روش تحلیل مسیر استفاده گردید. مدل مسیر روابط ساختاری متغیرها و ضرایب مسیر بر اساس مسیرهای مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای واسطهای درونزاد روی افسردگی و اضطراب در شکل 2 نشان داده شده است. نخست یافتهها نشان میدهد شاخصهای برازش مدل نهایی )شکل 2( در دامنه مطلوب قرار دارند )جدول 2(. از مجموعه آمارههای برازش چهار شاخص آن دارای اهمیت بیشتری هستند که شامل RMSEA AGFI GFI و Chi-Square میباشند. شاخصهای AGFI=3/12 و GFI=3/17 هر اندازه به یک نزدیکتر باشند برازش کامل الگو را بهتر نشان می دهند و کم بودن شاخص 3/38 RMSEA= به منزله مطلوبیت برازش الگو می باشد. در نهایت مقدار χ2/df=2/42 کمتر از 7 نشان دهنده برازش مناسب است. برای این مدل ضرایب ساختاری مسیر گزارش شد. 89

6 مجله روانشناسی بالینی سال 8 شماره 2 )پیاپی 13 ( تابستان 3117 جدول 2) شاخص های برازش مدل ها RMSEA 3/38 3/37-3/38 CFI 3/11 3/17 AGFI 3/12 3/17 RFI 3/17 3/13 NFI 3/18 3/17 GFI 3/17 3/17 χ2/df 2/42 >7 df 4 - χ2 1/68 - مدل نهایی مقادیر قابل قبول شکل 2( مدل نهایی نقش میانجی دشواری در نظمجویی هیجان در روابط ساختاری عاطفه مثبت و عاطفه منفی با اضطراب و افسردگی برای تشخیص معناداری اثرهای غیر مستقیم و کل از آزمون t استفاده شده است همچنین نتایج آزمون معناداری t نشان داد که ضریب مسیر برای متغیر عاطفه منفی روی افسردگی معنادار نیست بنابراین این مسیر در مدل حذف شد. اثر مستقیم عاطفه مثبت بر افسردگی 3/44- و اثر غیر مستقیم آن از طریق دشواری در نظمجویی هیجان - 3/33 میباشد. به عبارت دیگر عاطفه مثبت بر افسردگی بیشتر اثر مستقیم دارد. دشواری در نظمجویی هیجان در رابطه ساختاری عاطفه مثبت با افسردگی نقش میانجی ایفا میکند. یافتهها نشان میدهد اثر غیرمستقیم عاطفه مثبت بر اضطراب با نقش میانجی دشواری در نظمجویی هیجان 3/32- است. همان طور که مشاهده میشود اثر مستقیم عاطفه مثبت بر متغیر افسردگی بیشتر از سایر اثرها است. یافته دیگر این مطالعه در مورد اثر متغیر برونزاد عاطفه منفی است. اثر مستقیم عاطفه منفی بر اضطراب 3/13 و اثر غیرمستقیم آن از طریق نقش میانجی دشواری در نظم- جویی هیجان 3/21 میباشد. دشواری در نظمجویی هیجان در رابطه ساختاری عاطفه منفی با افسردگی نیز نقش میانجی ایفا میکند. یافتهها نشان میدهد اثر غیرمستقیم عاطفه منفی بر افسردگی با نقش میانجی دشواری در نظم- جویی هیجان 3/23 است این درحالی است که علیرغم فرض اولیه اثر مستقیم عاطفه منفی بر افسردگی معنادار نیست. این یافته نشان میدهد عاطفه منفی بر افسردگی صرفا از طریق متغیر دشواری در نظمجویی هیجان اثر غیر مستقیم دارد )جدول 1 و 4(. اثرهای استاندارد کل متغیرها بر یکدیگر در جدول 7 گزارش شده است. جدول 3 ) مقادیر اثرات مستقیم متغیرها بر یکدیگر در مدل اثر مستقیم متغیرها عاطفه مثبت بر افسردگی نهایی عاطفه مثبت بر دشواری در نظمجویی هیجان عاطفه منفی بر دشواری در نظمجویی هیجان عاطفه منفی بر اضطراب دشواری در نظمجویی هیجان بر اضطراب دشواری در نظمجویی هیجان بر افسردگی مقدار برآورد مقدار t -7/63 * -1/62 * 6/78 * 4/73 * 7/71 * 7/71 * *P 3/37-3/41-3/27 3/47 3/21 3/41 3/41 14

7 اثر مستقیم و غیرمستقیم عواطف بر اضطراب و افسردگی... الهه مجدآرا و همکاران جدول 4 ) مقادیر اثرات غیر مستقیم متغیرها بر یکدیگر در مدل نهایی *P 3/37 مقدار t -1/26 * -1/37 * -4/16 * -8/34 * اثر غیر مستقیم متغیرها عاطفه مثبت بر اضطراب عاطفه مثبت بر افسردگی عاطفه منفی بر افسردگی عاطفه منفی بر اضطراب مقدار برآورد -3/32-3/33 3/23 3/22 مقدار t -1/37 * -1/62 * -1/26 * 6/77 * 8/34 * 4/16 * 7/72 * 7/78 * *P 3/37 جدول 5 ) اثر کلی متغیرها عاطفه مثبت بر افسردگی عاطفه مثبت بر دشواری در نظمجویی هیجان عاطفه مثبت بر اضطراب عاطفه منفی بر دشواری در نظمجویی هیجان عاطفه منفی بر اضطراب عاطفه منفی بر افسردگی دشواری در نظمجویی هیجان بر اضطراب دشواری در نظمجویی هیجان بر افسردگی مقادیر اثرات کلی در مدل نهایی مقدار برآورد -3/74-3/27-3/32-3/47-3/72 3/23 3/41 3/41 درنهایت 77 درصد واریانس افسردگی در این مدل توسط متغیرهای دشواری در نظمجویی هیجان عاطفه مثبت و عاطفه منفی تبیین میشود همچنین 71 درصد واریانس اضطراب توسط تغییرپذیری سه متغیری که فرض میشود آن را تحت تاثیر قرار میدهند در این مدل تبیین میشود و 11 درصد تغییر پذیری دشواری در نظمجویی هیجان نیز قابل استناد به متغیرهای عاطفه مثبت و عاطفه منفی است. بحث در این پژوهش اثر مستقیم و غیرمستقیم عواطف مثبت و منفی با میانجگری دشواری در نظمجویی هیجان بر اضطراب و افسردگی سالمندان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از تحلیل نشان داد که برازش مناسبی بین دادهها با مدل وجود دارد. نتایج پژوهش شواهدی برای حمایت از نارسا کنشوری هیجانی به عنوان مکانیسم زیربنایی اضطراب و افسردگی فراهم آورد. یافتههای پژوهش نشان داد که دشواری در نظمجویی هیجان در رابطه بین عواطف منفی با اضطراب و افسردگی در مقایسه با عاطفه مثبت با اضطراب و افسردگی پیشبینی کننده قویتری است. همچنین عواطف مثبت پیشبینی کننده قویتری برای افسردگی در مقایسه با عواطف منفی برای اضطراب در سالمندان است و دشواری در نظمجویی هیجان نقش میانجی بین عواطف مثبت و منفی با اضطراب و افسردگی دارد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که عاطفه مثبت تاثیر مستقیم معناداری بر افسردگی سالمندان دارد. این یافته ها با پژوهش های ارین و اسکات [31] 3 جوینر و لونیگان [34] 2 و لونیگان و همکاران[ 36 ] هم سو می باشد. می توان اینگونه تبیین کرد که در دوره سالمندی وقتی عواطف مثبت در حد پایینی است افراد خوشبینی نشاط پرانرژی بودن لذت بردن از زندگی و مواردی از این قبیل را تجربه نمی کنند و این امر ممکن است سبب بروز نشانگان افسردگی در سالمندان شود. پژوهش حاضر فرضیه تلگان[ 17 ] و همچنین کالرک و واتسون[ 37 ] را تایید می نماید که عاطفه مثبت عامل اختصاصی افسردگی است اما 1- Erin & Scott 2- Joiner & Lonigan 17

8 مجله روانشناسی بالینی سال 8 شماره 2 )پیاپی 13 ( تابستان 3117 با اضطراب رابطه ای ندارد و در واقع می توان از طریق عاطفه مثبت این دو هیجان را از هم متمایز نمود[ 37 ]. پایین بودن عاطفه مثبت ممکن است همبودی بین اضطراب و افسردگی را نیز تبیین نماید[ 13 ]. درمانی مثل ذهن آگاهی که عالوه بر افزایش اگاهی نسبت به لحظه حال باعث افزایش عواطف مثبت نیز می شود میتوانند در درمان نشانگان افسردگی در سالمندان موثر واقع شوند. بر اساس یافته های پژوهش عواطف منفی تاثیر مستقیم معنادار بر اضطراب دارد. این یافته ها همسو با پژوهش های ارین و اسکات[ 31 ] و بخشی پور و دژکام[ 37 ] و کالرک و واتسون[ 37 ]می باشد. چلسی و همکاران[ 38 ] اینگونه تبیین می کنند که افراد سالمند با سطوح باالتر عواطف منفی تغییرات ایجاد شده در کارکردهای شناختی شان را حتی اگر در دامنه مورد انتظار بر حسب سن باشد به دلیل دید منفی که نسبت به خود دارند بصورت منفیتری ارزیابی مینمایند. این ارزیابی منفی باعث افزایش اضطراب در سالمندان میشود. در واقع عواطف منفی به عنوان یک آمادگی 3 و عامل خطر برای اضطراب مطرح است و مداخالتی که مبتنی بر ارزیابی سطوح عاطفه منفی باشد میتواند در پیشگیری از بروز اضطراب در سالمندان موثر باشد و درمان هایی مانند درمان شناختی رفتاری و رویکرهای تحلیلی که بر روی کاهش عواطف منفی تمرکز دارند[ 13 ] در بهبود اضطراب و افسردگی سالمندان می توانند اثربخش باشند. یافته های دیگر این پژوهش نشان داد که عواطف منفی تاثیر مستقیم معناداری بر افسردگی ندارد. این یافته ها با پژوهش های واتسون و همکاران[ 32 ] کالرک و همکاران[ 37 ] و لوتیگان و همکاران[ 36 ] ناهمسو است. یک تبیین احتمالی می تواند حجم نمونه )371=n( باشد که باعث عدم معناداری روابط بین متغیرهای مذکور گردیده و در صورت افزایش حجم نمونه این مسیر نیز معنادار شود. از دیگر سو این روابط بر روی جامعه آماری سالمندان مورد بررسی قرار نگرفته است و این احتمال وجود دارد که پژوهش های بیشتر روابط متفاوتی را در این گروه سنی نشان دهند. همچنین نتایج این پژوهش نشان می دهد عواطف مثبت و عواطف منفی تاثیر غیرمستقیم معنادار از طریق دشواری در نظمجویی هیجان بر افسردگی و اضطراب دارند. این یافته ها همسو با پژوهش هافمن و همکاران[ 13 ] می باشد. میتوان اینگونه تبیین کرد که پایین بودن سطوح عواطف مثبت و باال بودن عواطف منفی با کاهش منابع جسمی اجتماعی و هوشی سالمند باعث کاهش تنوع رفتاری در یک موقعیت و گرایشات کنارهگیری و اجتناب میشود. عالوه بر این سبب میشود که فرد به اطالعات منفی بیش از اطالعات مثبت پاسخ دهد. در واقع کمبود عواطف مثبت و استفاده فرد از راهبردهای ناسازگارانه باعث نارسا کنش- وری عواطف میشود که در نهایت منجر به نشانگان اضطراب و افسردگی میگردد. در نهایت نتایج پژوهش نشان داد که دشوای در نظمجویی هیجان با اضطراب و افسردگی رابطه مستغیم معنادار دارد. این یافتهها با پژوهشهای منین و همکاران [26] 2 و بارلو و همکاران [27] 1 همراستا می باشد. درواقع می توان اینگونه تبیین نمود که عناصر اصلی نارسا کنشوری هیجانی از قبیل افزایش شدت هیحانات منفی درک ضعیف هیجانات و واکنش منفی نسبت به حالتهای هیجانی )مثل ترس از پیامدهای هیجانات( میتواند منجر به نشانگان اضطراب و افسردگی در دوره سالمندی گردد. این اختالالت میتوانند بصورت اثربخشی با بهبود راهبردهای نظمجویی هیجان در درمانهای روانشاختی مورد توجه قرار گیرند[ 13 ]. یافته های این پژوهش همسو با شواهد نظری و تجربی است که در چندین سال گذشته نقش نارسا کنشوری هیجانی و عاطفی را در پریشانی روانشناختی و آسیب- شناسی روانی به خصوص در اضطراب و افسردگی نشان دادهاند[ 26 و 13]. این مدل با اتخاذ رویکرد فرا تشخیصی نشان میدهد که عواطف مثبت پایین میتواند همبودی بین اختالالت اضطرابی و افسردگی را تا حدودی تبیین نماید. همچنین مدل پیشنهاد میکند که مؤثرترین شیوه برای درمان اضطراب و افسردگی در دوران سالمندی به وسیله 3( هدف قرار دادن نارسا کنشوری هیجانی از طریق بهبود راهبردهای نظمجویی هیجانی انطباقی 2( کاهش عواطف 2- Mennin & et al. 3- Barlow & et al. 1- diathesis 89

9 اثر مستقیم و غیرمستقیم عواطف بر اضطراب و افسردگی... الهه مجدآرا و همکاران 6- Wolitzky-Taylor KB, Castriotta N, Lenze EJ, Stanley MA, Craske MG. Anxiety disorders in older adults: a comprehensive review. Depress Anxiety J. 2010; (27): Schulz R, Martire LM. Family caregiving of persons with dementia: prevalence, health effects, and support strategies. Am J Geriatr Psychiatry. 2004; (12): Fuentes K, Cox B. Assessment of anxiety in older adults: a community based survey and comparison with younger adults. Behav Res Ther. 2000; (38): Kizilbash A, Vanderploeg R, Curtiss G. The effects of depression and anxiety on memory performance. Arch Clin Neuropsychol. 2002; (17): Brown TA. Temporal course and structural relationships among dimensions of temperament and DSM-IV anxiety and mood disorder constructs. J Abnorm Psychol. 2007; (116): Ekman P. Emotions revealed. New York, NY: Times Books. 2003; Watson D, Clark LA, Tellegen A. Development and validation of a brief measure of positive and negative affect: The PANAS scales. J Personal Soc Psychol. 1988; 54 (6): Erin LM, Scott CR. Modeling trait and state variation using multilevel factor analysis with PANAS daily diary data. J Res Personal. 2011; (45): Joiner TE, Lonigan CJ. Tripartite model of depression and anxiety in youth psychiatric inpatients: Relations with diagnostic status and future symptoms. J Clin Child Psychol. 2000; (3): Bakhshipur A, Dezhkam M. Confirmatory factor analysis of Positive and Negative Affect Scales. J Psychol. 2005; (36): [Persian] 16- Lonigan CJ, Carey MP, Finch AJ. Anxiety and depression in children and adolescents: Negative affectivity and the utility of self-reports. J Consult Clin Psychol. 1994; (62): Clark LA, Watson D, Mineka S. Temperament, personality, and the mood and anxiety disorders. J Abnorm Psychol. 1994; (103): Chelsey MW, Wilson HW, Woodard JL, Calamari JE. Do negative affect characteristics and subjective memory concerns increase risk for late life anxiety? J Anxiety Disord. 2013; 27: Gross JJ. Handbook of Emotion Regulation, 2 nd ed. New York: Guilford Press. 2014; P Gross JJ. The emerging field of emotion regulation: An integrative review. Rev Gen Psychol. 1998; (2): Kunzmann U, Kupperbusch CS, Lenenson RW. Behavioral inhibition and amplification during emotional arousal: a comparison of two age groups. Psychol aging. 2005; (20): منفی و افزایش عواطف مثبت و 1( بهبود سبکهای عاطفی انطباقی سالمندان میباشد. این پژوهش با محدودیتهایی روبرو بود که ذکر آنها برای نتیجهگری در مورد اطالعات حاصله مفید خواهد بود. نخستین محدودیت مربوط به طرح آن است. روابط بدست آمده بین متغیرها از نوع همبستگی است لذا نمیتوان از آنها استنباط علی به عمل آورد. محدودیت دوم مربوط به جامعه مورد مطالعه است که در این پژوهش شامل سالمندان شهرستان مینودشت بود از اینرو روابط به دست آمده صرفا قابل تعمیم به جامعه مورد نظر میباشد. همچنین روش نمونهگیری پژوهش که بعلت دسترسی مشکل به سالمندان بصورت نمونهگیری در دسترس بود از دیگر مواردی است که یافتههای پژوهش را با مشکل تعمیمپذیری روبرو میکند. بر اساس این محدودیتها پیشنهاد میشود که پژوهشگران در مطالعات آتی از طرحهایی استفاده نمایند که بتوان روابط بدست آمده را بطور علی مورد آزمایش قرار داد. همچنین مطالعه بر روی سالمندان سایر نقاط کشور جهت بدست آوردن شواهدی برای بسط روابط ساختاری مفید خواهد بود. استفاده از روشهای نمونهگیری تصادفی باعث خواهد شد که در تعمیمپذیری دادههای پژوهش با مشکالت کمتری روبرو شویم. منابع 1- Charney DS, Reynolds CF, Lewis L, Lebowitz BD, Sunderland T, Alexopoulos GS, et al. Depression and Bipolar Support Alliance consensus statement on the unmet needs in diagnosis and treatment of mood disorders in late life. Arch Gen Psychiaty. 2003; (60): Vink D, Aartsen MJ, Schoevers RA. Risk factors for anxiety and depression in the elderly: a review. J Affect Disord. 2008; (106): Kendler KS, Gardner CO, Gatz M, Pedersen NL. The sources of comorbidity between major depression and generalised anxiety disorder in a Swedish national twin sample. Psychol Med. 2007; (37): Kogan JN, Edlestein BA, McKee DR. Assessment of anxiety in older adults: current status. J Anxiety Disord. 2000; (14): Bryant C, Jackson H, Ames D. The prevalence of anxiety in older adults: methodological issues and a review of the literature. J Affect Disord. 2008; (109):

10 مجله روانشناسی بالینی سال 8 شماره 2 )پیاپی 13 ( تابستان Tellegen A. Structure of Mood and Personality and their relevance toassessing anxiety, with an emphasis on self-report. In AH. Tuma & D Maser, editor. Anxiety and the anxiety disorder. Hillsdale, NJ: Erlbaum. 1985; Abolghasemi F. Normalization of Positive and Negative Scale and its concurrent validity comparing with mental health and vitality of Isfahan University students. [Dissertation]. Isfahan: University of Isfahan; [Persian]. 39- Cale CR, Allerhand M, Sayer AA, Cooper C, Dennison EM, Starr JM.The structure of the hospital anxiety and depression scale in four cohorts of community-based, healthy older people: the HALCyon program. Int Psychogeriatr. 2010; (22): Montazeri A, Vahdaninia M, Ebrahimi M, Jarvandi S. The Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS): translation and validation study of the Iranian version. Health Qual Life Outcomes. 2003; ( 1): Mather I, Knight M. Goal-directed memory: the role of cognitive control in older adult s emotional memory. Psychol aging. 2005; (20), Mayer JD, Salovey P, Caruso DR. Emotionalintelligence: Theory, findings, and implications. PsycholInq. 2004; (15): Bonanno GA, Papa A, Lalande K, Westphal M, Coifman K. The importance of being flexible: the ability to both enhance and suppress emotional expression predicts long-term adjustment. Psychol Sci. 2004; (15): Werner K, Gross JJ. Emotion regulation and psychopathology: A conceptual framework. In AM. Kring & DM. Sloan, editor. Emotion regulation and psychopathology: A transdiagnostic approach to etiology and treatment. New York: Guilford Press. 2010; Mennin DS, Holaway RM, Fresco DM, Moore MT, Heimberg RG. Delineating Components of Emotion and its Dysregulation in Anxiety and Mood Psychopathology. Behav Ther. 2007; (38); Barlow DH, Allen LB, Choate ML. Toward a unified treatment for emotional disorders. Behav Ther. 2004; (35): Gross JJ, Munoz RF. Emotion regulation and mental health. Clinical Psychology. Sci Pract. 1995; (2): Kring AM, Bachorowski J. Emotions and psychopathology. Cogn Emot. 1999; (13): Mennin DS, Heimberg RG, Turk CL, Fresco DM. Preliminary evidence for an emotion dysregulation model of generalized anxiety disorder. Behav Res Ther. 2005; (43): Hofmann SG, Sawyer AT, Fang A, Asnaani A. Emotion dysregulation model of mood and anxiety disorders. Depress Anxiety. 2012; (29): Donahue JJ, Goranson AC, McClure, KS, Van Male LM. Emotion dysregulation, negative affect, and aggression: A moderated, multiple mediator analysis. Personal Individ Differ. 2014; (70): Mueller RO. Basic principles of structural equation modeling: an introduction to LISREL and EQS. Talepasand S. (Persian translator). Semnan: Semnan University press. 2011; [Persian] 34- Gratz KL, Roemer L. Multidimensional assessment of emotion regulation and dysregulation: development, factor structure, and initial validation of the difficulties in emotion regulation scale. J Psychopathol Behav. 2004; (26): Orgeta V. Specificity of age differences in emotion regulation. Aging Ment Health. 2009; (13): Crawford JR, Henry JD. The Positive and Negative Affect Schedule (PANAS): construct validity, measurement properties and normative data in a large non-clinical sample. Br J Clin Psychol. 2004; (43):

11 Journal of Clinical Psychology Vol. 8, No. 2 (30), Summer 2016 Direct and Indirect Impact of Effects on Anxiety and Depression in Elderly: The Mediating Role of Difficulty in Emotion Regulation Majad-Ara, E. *Ph.D student, Bigdeli, I. Ph.D., Najafi, M. Ph.D., Rashn, Sh. Ph.D student. Abstract Introduction: Anxiety and depression are mostly manifested as comorbid disorders in elderly and are associated with negative consequences in elderly people s physical and mental health and also poorer response to medicinal and psychological treatments. The present study was planned and implemented in order to investigate structural model of positive and negative affects with anxiety and depression in elderly mediated by difficulties in emotion regulation. Method: The current research was correlational. 173 elderly people were selected by using convenience sampling method among the elderly population in Minoudasht city. The participants of this study completed Difficulty in Emotion Regulation Scale, Positive and Negative Affect Schedule and the Anxiety and Depression Scale. Path analysis was used to test the pattern of direct and indirect impacts. Results: Findings of current study indicated that the data has good fitness with model. The direct impact of positive affect on depression and direct impact of negative affect on depression were significant. Indirect impact of positive affect on anxiety and depression through emotion regulation difficulty was significant. Also, indirect effect of negative affect on anxiety and depression through emotion regulation difficulty was significant. The direct impact of negative affect on depression was not significant. Moreover, findings demonstrate that direct impact of positive affect on depression is stronger than other variable. Finally, 57% of depression variance and 53% of anxiety variance in this model are explained by emotion regulation difficulty, positive affect and negative affect. Positive affect, negative affect and emotion regulation difficulty can significantly predict anxiety and depression among elderly. Conclusion: Affective style and emotion regulation difficulty should be considered in therapeutic interventions or prevention of anxiety and depression in elderly. Theoretical implications of findings have been discussed. Keywords: Depression, Anxiety, Negative Affect, Positive Affect, Emotion Regulation, Elderly *Correspondence majd.elahe@gmail.com 9